Bir yargı oluşturmak amacıyla mevcut gerçekleri, kanıtları, gözlemleri ve argümanları analiz etme süreci.
***
Temel olarak "Düşünmeyi düşünmek" olarak da tanımlayabiliriz. Terimin İngilizcesi "critical thinking" şeklindedir. Kesin mükemmellik standartlarına rıza göstermeyi ve bunların kullanımına dikkat etmeyi gerektirir. Etkili iletişim ve problem çözme yeteneklerinin yanı sıra yerel benmerkezciliğin ve toplummerkezciliğin üstesinden gelme taahhüdünü gerektirir.
***
▬ Eleştirel Düşünmenin Etimolojisi ve Kökeni ▬
Terimdeki "critical" kelimesi (Yunanca κριτικός = kritikos = "critic"); İngilizce "critic" kelimesinden türemiştir, bir eleştiriyi ima eder, entelektüel kapasiteyi ve "yargılama" ve "ayırt edebilme" araçlarını tanımlar. Eleştirel düşüncenin entelektüel kökleri, etimolojisi kadar eskidir. 2.500 sene önce insanların, bilgiye karşı kendinden emin iddialarını rasyonel olarak haklı çıkaramayacaklarını sorgulama yöntemiyle keşfeden Sokrates'in öğretim pratiğine ve vizyonuna dayanmaktadır.
***
▬ Eleştirel Düşünmenin Önemi ▬
1) Eleştirel düşünme evrenseldir: Eleştirel düşünme, etki alanı genel olan bir düşünme becerisidir. Bu da ne demek peki? Bu, hangi yolu veya mesleği takip edersen et, bu becerilerin her zaman gerekli olacağı ve başarı için her zaman faydalı olacağı anlamına gelir. Herhangi bir alana özgü değildir.
2) Ülkelerin ekonomileri için çok önemlidir: Geleceğimiz teknolojiye, bilgiye ve yeniliğe bağlıdır. Hızla büyüyen ekonomilerimizin sorunlarını olabildiğince hızlı ve etkili bir şekilde çözebilmemiz için eleştirel düşünmeye ihtiyacımız vardır.
3) Dil ve sunum becerilerini geliştirir: Kendimizi en iyi şekilde ifade edebilmemiz için açık ve sistematik düşünmeyi yani eleştirel düşünmeyi bilmemiz ve bilmekle kalmayıp aynı zamanda uygulamamız gerekir. Eleştirel düşünme aynı zamanda metinlerin nasıl parçalanacağını bilmek ve sırayla anlama yeteneğini geliştirmek anlamına gelir.
4) Yaratıcılığı destekler: Eleştirel düşünmeyi uygulayarak kendimize yalnızca sorunları çözme imkânı değil, aynı zamanda bu sorunlar için yeni ve yaratıcı fikirler üretme imkânı sunabiliyoruz. Eleştirel düşünme, bu fikirleri analiz etmemize ve buna göre ayarlamamıza olanak tanır.
5) Kendini yansıtmak için önemlidir: Eleştirel düşünmeden anlamlı bir hayat yaşamamız gerçekten mümkün mü? Yaşam tarzlarımızı ve görüşlerimizi yansıtmak ve görüşlerimizi haklı çıkarmak için bu beceriye ihtiyacımız var. Eleştirel düşünme, kendimizi ihtiyaç duyduğumuz şekilde değerlendirmemiz için bize araçlar sağlar.
6) Bilimin ve demokrasinin temelidir: Demokrasiye sahip olmak ve bilimsel gerçekleri kanıtlamak için dünyada eleştirel düşünmeye ihtiyacımız var. Teoriler, bilgi ile desteklenmelidir. Bir toplumun etkin bir şekilde işleyebilmesi için vatandaşlarının neyin doğru, neyin yanlış olduğuna dair görüşler üretebilmesi gerekir. Elbette bu da ancak eleştirel düşünme ile mümkündür.
***
▬ Nasıl Eleştirel Düşünülür ve Eleştirel Düşünme Becerisini Geliştirme Yolları ▬
● Sorunu tanımla: Eleştirel düşünme söz konusu olduğunda hedefini her zaman akılda tutman önemlidir. Neyi başarmaya çalıştığını bil ve o başarıya en iyi nasıl ulaşacağını öğren.
● Güvenilir bilgi topla: Tüm ön yargılarını bir kenara bırak ve güvenebileceğin kaynakları kullandığından emin ol. Gerçek bir eleştirel düşünür böyle yapar, böyle çalışır.
● Doğru soruları sor: Soruların önemini hepimiz biliyoruz ancak seni cevabına götürecek doğru soruları sorduğundan emin ol.
● Kısa vadeli ve uzun vadeli bak: Çözümler üretirken hem kısa vadeli hem de uzun vadeli sonuçları düşün. Her ikisi de denklemde önemlidir.
● Her tarafı keşfet: Hayatta asla basit bir cevap yoktur ve hiçbir şey sadece siyah veya sadece beyaz değildir. Herhangi bir sonuca varmadan önce tüm seçenekleri araştır ve alışılmışın dışına çık, geniş bir perspektiften bak.
